1. Etnia - Origjina e Maqedonëve antikë
Shpesh herë në historiografinë botërore shtrohet pyetja: Kush ishin Maqedonët e lashtë? Kësaj çështjeje të ndjeshme më mirë i përgjigjet historiani e studjuesi kroat, Dr Petar Lisiçar, i cili thotë: “Maqedonasit e lashtë janë popull i ri indoevropian, i cili është formuar nga grupe etnike ilire dhe pjesërisht nga grupe thrake dhe më pak helene, rrethë shekullit. VII p.e.s., të cilët e kanë formuar shtetin e tyre në një shtrirje territoriale: në veri të Thesalisë, rrethë lumit Haliakmona/Bistrica e sotme/ në rrafshin e Gjirit të Termejit/Selanikut”.
Ndërkaq, sa i përket gjuhës së tyre, më së miri e dëshmon studiuesi amerikan Xhorxh Uiliams kur shkruan se: “Gjuha amtare e Aleksandrit të Madh që pushtoi Botën, ka qenë gjuha shqipe”.
Maqedonët e lashtë nuk përmenden në poemat e Homerit. Dëshminë më të vjetër të emrit Maqedon e gjejmë në shënimet mitologjike të Hesiodit se, ”Maqedoni është Biri i Zeusit dhe Heroinës Thyije”. Helaniku thotë se, “Maqedoni është djal i Eolit”.
Emrin Maqedoni i pari e përmend Herodoti. Ndërsa Homeri përmend disa fise pellazge që jetonin në Maqedoni mes tyre edhe Peonët, të cilët morën pjesë në luftën e Trojës, të udhëhequr nga prijësi i tyre Pirekmi. Sipas Herodotit, Dorët, që jetonin rrëzë malit Pind, dikur janë quajtur Maqedonë. Nuk është e parëndësishme ajo që tregon Herodoti mbi Vëllezërit Temenidë, të cilët në fillim kanë ardhë nga Arga në Iliri, e mandej në Maqedoni dhe atë falë rrethanave fatlume dhe të mira e kanë themeluar shtetin e tyre - Maqedoni.
Maqedonët besonin se i pari i fisit të tyre ishte Makedoni nga i cili u emëruan. Në gjuhën e atëhershme ilire përkatësisht në dialektin e bukur dorik, kjo fjalë kishte kuptimin "i madh". Pra, maqedonët ishin të mëdhenj, shtatlartë. Legjenda thotë se Makedoni ishte nip i Lykaonit dhe i Pellazgut, njeriut të parë në tokat ilire, njeriut që mbiu nga toka.
Herodoti ka shkruar se Maqedonia, ashtu si vendet tjera përreth, banohej nga Pellazgët. Ai e quan Maqedoninë, Pellazgji dhe Olimpin e konsideron si qendrën, kërthizën e Pellazgëve. Në tekset e tij, bën fjalë për një lidhje të ngushtë mes Maqedonëve dhe Dorëve. Herodoti shkruan se, Dorët rrjedhin nga Maqedonët, se e lanë Maqedoninë dhe shkuan drejt jugut, në fillim u vendosën në rrethinat e Thesalisë, e pastaj shkuan në gadishullin e Moresë (Peloponezi i sotëm). Të tjerë mendojnë të kundërtën, se Maqedonët rrjedhin nga Dorët. Që ekzistonte një lidhje e ngushtë mes Maqedonëve dhe Dorëve, na e thonë legjendat maqedone, që i gjejmë në versione të ndryshme.
Njëri version na thotë, se mbreti i parë i Maqedonëve ishte Karani, i biri i mbretit të Argut, Timenit. Timeni bashkë me Kresfontin dhe Aristodimon, ishin tre prijësit e Dorëve, që nga rrethinat e Thesalisë kaluan në Moré, ku vendosën pushtetin. Meseninë e mori Kresfonti, Spartën Aristodimo ndërsa Argun Timeni.
Pasi vdiq Timeni, të bijtë u grindën për fronin. Fedoni ia doli të marrë fronin për vete, ndërsa Karani vendosi të ikte larg që të gjente një vend tjetër për të sunduar, por më parë shkoi të konsultohej me orakullin e Delfit. "Mbretërinë tënde ta ngresh atje ku të shohësh të prehet një kope dhishë", i tha Pitia.
Pas shumë ditësh udhëtimi arriti në një vend të bleruar, ku pa një kope dhishë. Shokëve të tij u tha: "Do të qëndrojmë këtu". Aty ngritën qytetin, të cilin e emëruan Eges (Edhës), nga fjala ilire EG që do të thotë "Edh" - i vogli i dhisë (vëreni rotacionin nga G në DH, i zakonshëm për gjuhën ilire). Ky vend është po kjo Vergina e sotme ku gjatë gërmimeve arkeologjike është zbuluar kultura e lashtë maqedone.
Mbretërit maqedonë besonin që të gjithë se rridhnin nga Dorët. Dhe pasiqë Dorët, sipas legjendës, rridhnin nga Herakliu (Herkulesi), edhe Maqedonët adhuronin Herakliun si stërgjyshin e tyre dhe kishin ngritur faltore të shumta për nder të tij.
Historia na bën me dije se Mbretërinë Maqedone e themeloi Perdika I, i cili mbretëroi rreth viteve 700 p.e.r. Sipas një legjende, Perdika erdhi nga Iliria me dy vëllezërit e tij, Aeropin dhe Gavanin. U vendosën në Maqedoninë perëndimore, dhe u bënë barinj të kopeve të mbretit të Lebajës. Një natë mbreti pa në ëndërr se Perdika po i merr fronin, prandaj vendosi që t'i vriste tre vëllezërit.
Perdika me vëllezër një ditë ishin duke kullotur kopetë. Papritmas panë nga larg kalorësit që kishte dërguar mbreti për t'i vrarë. Ata dyshuan në ta prandaj ikën. Nga prapa u vinin shigjetat që i hidhnin kalorësit. Pas një ikje të gjatë arritën te një lumë ku u hodhën për të shpëtuar, dhe dolën në anën tjetër. Pak kohë pas tyre erdhën edhe kalorësit që u futën në lumin e cekët për të dalë matanë. Por një rrymë e vrullshme e ujit ra sipër tyre dhe i mbyti. Më vonë Perdika gjeti mjaft shokë, u bë i pasur, u kthye e mundi mbretin e Lebajës dhe mori fronin.
Sipas një versioni tjetër, Perdika, themeluesi i shtëpisë mbretërore të Maqedonisë, ishte më i vogli i tre vllezërve, të cilët nga toka e Ilirisë, kishin shkuar në Lebaia dhe ishin marrë në shërbim si barinj prej mbretit të vëndit. Kur mbretresha gatuante bukët, kishte vënë ré se kurdoherë buka e Perdikës bymehej dy herë më shumë nga bukët e tjera. Ia tregon këtë gjë Mbretit dhe ky, i trembur prej këtij farë paralajmërimi, i dëbon të tre vllezërit. Ata kërkojnë rrogën që u qe caktuar, por mbreti nuk ua jep. Ai ua tregon këtyre diellin, që n'atë çast po hynte në shtëpi nga një birë e pullazit, dhe u thotë: “kjo është rroga që ju meritoni”. Atëherë Perdika përgjigjet: “edhe ne e pranojmë”, dhe me një thikë që kishte me vehte, shkroi mbi tokë rrethin e diellit. Pastaj hyri tri herë brenda këtij dielli të vizatuar përdhé dhe u largua bashkë me dy vllezërit. Vepra me karakter magjik dha përfundimin e pritur sepse Perdika, kur pushtoi të gjithë Maqedhoninë, u bë edhe zot i Lebaia-s.
”Mbretëria e Maqedonisë, - shkruajnë Paurson dhe Cayx, - ia detyron origjinën e saj një kolonie Pellazgësh të dëbuar nga Hestiotida (krahinë në Thesali – Argosi i lashtë) prej Kadmenëve, rreth vitit 1302 p.e.s. Ata u vendosën në Pind nën emrin Maqedonas dhe u shtrinë deri në Ematia”.
Pra, Maqedonët antikë ishin me etni Pellazge, ashtu siç ishin edhe Thrakët, Epirotët, Etruskët, Trojanët, Mikenasit, Ilirët…, etj. Të gjitha këto fise e popuj kishin të njëjtën rrënjë, etni, gjuhë, kulturë dhe të njëjtin gjak - ishin Pellazgë.
Mbretëria e parë e Maqedonisë u formua aty rreh vitit 796 para erës sonë (p.e.s.), e drejtuar nga mbreti Karan.
Në sytë e Grekëve, Maqedonasit nuk ishin grekë. Demosteni (filozof grek) i cilësonte ata si ”barbarë”, domethënë të huaj, dhe poashtu, përpara tij Homeri na rrëfen se Maqedonët rendën në ndihmë të Trojës së rrethuar nga Grekët. Pra, vëllezërit Pellazgë maqedonë shkuan në ndihmë të vëllezërve Pellazgë trojanë, për t’i mbrojtur nga barbarët e vërtetë – Grekët.
Nga ana e tij, Justini siguron se Maqedonët ishin Pellazgë. Kurse Straboni shkruan se ata kishin të njëjtën veshje, flisnin të njëjtën gjuhë, kishin të njëjtat zakone me Epirotët. E kush ishin Epirotët e Pirros nuk ka nevojë të komentohet, sepse dihet e pranohet shkencërisht se ata ishin një fis/popull pellazgo-ilir. Kur Kuint-Kyrs (historian latin i shek.I p.e.s.) ka përshkruar një komplot ushtarak ku ishin përfshirë edhe gjeneralët maqedonas, Parmenioni e Filota, shkruan se Maqedonët nuk flisnin greqisht dhe se, për tu marrë vesh, ishte i nevojshëm një përkthyes.
Mbretërit e Maqedonisë nga shekulli i 7-të p.e.s. kishin ardhur nga tokat e Ilirisë Perëndimore dhe e mbanin veten për pasardhës të trimit pellazg Herakliut (Herkulit), që mori këtë emër për shkak se Hera (Hyjneshë e Erës) i punoi një rreng për t'ia humbur pushtetin mbretëror që do të mund t'i takonte. Meqenëse Helenët për shkak të pozitës së mirë gjeografike arritën një shkallë të lartë zhvillimi ekonomik-kulturor, ata edhe vunë dorë mbi Lojërat Olimpike (lojëra tradicionale pellazge) dhe nuk lejonin maqedonët dhe fiset tjera ilire e thrakase që të merrnin pjesë. Kështu, kur stërgjyshi i Lekës së Madh, Leka i Parë, shkoi për të marrë pjesë në Lojërat Olimpike, Helenët nuk deshën ta pranonin me të vetmen arsye se nuk qe Helen (Grek). Nga shekulli i 7-të dhe 6-të shkolla thesalo-maqedone në artin e skulpturës paraqet stil të njëjtë me artin e qyteteve dorike.
Maqedonët adhuronin Diellin, që vërtetohet nga disa simbole të njohura nga arkeologët si "Dielli i Vergjinës". Kulti i Diellit është tipik për racën pellazgjike. Fundja, kishin të njëjtat doke e zakone me Ilirët e tjerë.
Sipas një legjende thuhet se, nga fundi i shekullit VII p.e.s., në këndin e Ilirisë së lashtë ku sot gjendet trekufiri i Bullgarisë, Greqisë dhe Shqipërisë, jetonin tre vëllezërit Temenidë: Gauani, Eropi e Perdika. Ata pretendonin se kishin prejardhje nga heroi i Argosit, Temenini, i cili ishte biri i Aristomakut, i Kleodemit, i Hylosit, i Herakliut të fuqishëm ose i Herkulit, siç e thërrisnin romakët. Pra, bir i perëndisë më të lartë, - Zeusit. Thuhet se tre vëllezërit kishin ardhur nga Argosi që ndodhej në bregun lindor të Peleponezit. Përderisa edhe në këtë pjesë të Ilirisë gjendej një vend i quajtur Argos, emër që në gjuhën pellazgo-maqedone do të thotë “fushë”, ka mundësi që lidhja me Argosin e Peloponezit t’i përkas një faze më të hershme të historisë së familjes së tyre.
***
Disa studiuesë tendenciozë e të njëanshëm mendojnë se Maqedonët e lashtë kanë qenë grekë, të cilët për shkak të izolimit të tyre në aspektin kulturor ngelën pas grekëve, të cilët shtriheshin më në jug. Disa të tjerë janë të mendimit se Maqedonët antikë janë një përzierje e fiseve ilire dhe helene (greke). Mirëpo, e vërteta historike thotë se, Maqedonët e lashtë nuk kanë qenë grekë ose helenë. Sa e sa herë vetë historianët, politikanët, filozofët dhe sundimtarët helenë e kanë pohuar dhe pranuar se Maqedonët e lashtë, dhe bashkë me ta edhe Ilirët e Thrakasit, kanë qenë jo helenë (grekë) me etni dhe që kanë folur një gjuhë krejtsisht tjetër, një gjuhë ”barbare”, të huaj dhe të ndryshme nga gjuha e tyre. Në FILIPIKET e oratorit të famshëm grek, Demosten, dëgjojmë shpeshherë fjalën “barbar”, e cila në greqishten e vjetër është sinonim me kuptimin “i huaj”. Kjo fjalë kundër maqedonëve është përdorur dy herë nga ana e historianit grek Tukididi, si fjalë që ka daluar nga goja e Bresidës në kohën e luftës së Peloponezit 421-404 p.e.s.
Profesor Otto Müller shkruan: ”Mbretërit e këtyre tri provincave: Epir, Iliri dhe Maqedoni, vishnin rroba të njëjta dhe ishin lidhur me krushqi e me gjini përherë në mes tyre. Kështu gjyshja e Aleksandërit të Madh ishte Iliriane dhe e ëma Olimpia prej Epiri nga dera e Pirros”. Në librin, “Historia e Aleksandërit të Madh”, të historianit romak, Kurt Rufi, në mes të tjerash gjejmë të dhëna shumë interesante për studimin e periudhës së Lekës së Madh ku, ndër të tjera, mësojmë se, “Gjuhën e Aleksandërit dhe ushtarëve të tij nuk e merrnin vesh”.
Ndërkaq, Straboni në një vend tjetër thotë: ”Si përherë ende edhe sot, Maqedoninë në një pjesë të Thesalisë e mbajnë barbarët si, Molosët, Thesprotët dhe të tjerë”. Kurse historiani, Dion Kasi, thotë se, “Vendi që quhet sot Maqedoni ish i banuar prej barbarëve: ”Ilirë dhe Bardhë”.
Studjuesja Barbara Jelavich do të shprehet: ”Rrënjët Etnike të Maqedonëve të lashtë kanë qenë, sipas të gjitha gjasave, Ilire, megjithëse në atë kohë shtresat e Larta të shoqërisë maqedone kishin rënë nën ndikimin e kulturës greke”.
Historiani i madh i shekullit XIX, Teodor Momzen, shkruan: “Në viset Ballkanike që në kohën romake krahinat e brendëshme të Maqedonisë, krahas greqishtes dhe latinishtes, kanë ruajtur edhe gjuhën e popullit – Ilirishten”.
Aty kah mesi i shek.XIX, albanologu gjerman Hahn, formuloi këto teza:
1. Epirotët dhe Maqedonët edhe në kohën e Strabonit ishin jogrekë ose barbarë.
2. Epirotët, Maqedonët dhe Ilirët janë farefis në mes tyre, kurse ilirishtja është gjuhë pellazgjike në kuptimin më të gjerë.
Me këto teza albanologu i famshëm gjerman, Hahn, te Ilirët, si paraardhës të shqiptarëve, përfshin edhe Epirotët dhe Maqedonët e lashtë. Pra, të gjithë këto popuj i bën të ardhur nga Pellazgët.
Teza e përkatësisë së përbashkët etnike të Epirotëve, Ilirëve dhe Maqedonëve antikë, është sot një mendim i pranuar pothuajse nga të gjithë, sepse edhe ato pak dëshmi që kanë mbetur nga gjuhët e këtyre popujve flasin qartë për një ngjashmëri të tillë. Filipi II Maqedonisë i bashkoi këto fise/popuj në një fuqi të vetme. Në këtë mënyrë, Thrakët, Maqedonët dhe Ilirët u bënë themeli i ushtrisë ngadhënjimtare të Lekës së Madh.
Ambasadori amerikan, në Athinë e në Mal të Zi, Georg Fred Uiliam, në vitin 1912-14 do të shtonte se: ”Shqipja qe gjuha amtare e Aleksandërit të Madh, që pushtoi botën dhe gjuha e Pirros së Epirit, një nga gjeneralët më të mëdhenj që përmend historia”.
Gati njëzëri, studjuesë si: Tarm, O.Hoffman, A.Jard, Geigand, O.Müller, P.Jougeut, H.Hirt, Edit Durham…, etj. Shprehin pikëpamjet e tyre se etnia dhe gjuha e Maqedonëve të lashtë ka qenë ilire dhe ilirishte.
”Maqedonët, - shkruan Robert D’anzhei, - i përkisnin po asaj rrace si dhe vëllezërit e tyre Ilirë, nuk kishin asnjë marrëdhënie me helenët, ata nuk vareshin prej tyre dhe nuk kishin ndjekur evoluimin e tyre qytetërues. Gjithashtu, Helenët i quanin barbarë ose gjysmëbarbarë, sepse nuk i përkisnin rracës dhe gjuhës helenike. Besimi, zakonet dhe doket e maqedonëve e tregojnë këtë më së miri, sepse kishin prejardhje ilire e jo helene”.
Helenët dhe Hellada, pra Grekët e Greqia, në kohën antike kur u formua dhe u zhvillua Mbretëria e Maqedonisë, në shek.X-III p.e.s., nuk shtriheshin përtej siujdhesës së vogël të Atikës, pra, jetonin në Athinë dhe në rrethinat e saj.
Përderisa në Maqedoninë antike popullsia shumicë ishin maqedonë, ilirë e thrakas, pra Pellazg, kuptohet që gjuha e cila përdorej atje ishte iliro-pellazgjishtja, pavarësisht se njerëzit shkolloheshin në gjuhën dhe kulturën greke. Këtë e bënin jo vetëm maqedonët, por e gjithë bota antike e asaj kohe, gjë që nuk do të thotë se këto popuj ishin grekë dhe se gjuha amtare e tyre ishte greqishtja. Duhet ndarë me thikë shkollimin në një gjuhë të huaj, nga përkatësia etnike e një populli. Në atë kohë gjuha greke ka qenë gjuhë akademike dhe zyrtare në pjesën më të madhe të civilizimit mesdhetar euro-aziatik. Por, popujt e këtij regjioni nuk kishin gjuhë amtare, të përditëshme gjuhën greke, por gjuhët e tyre të veçanta etnike. E njëjta gjë është sot me gjuhën angleze. Të gjithë ata që flasin dhe shkollohen në këtë gjuhë ndërkombëtare, nuk janë anglezë.
Në Maqedoninë antike ilire, aristokracia e saj shkollohej në gjuhën greke, shkruante me shkronja greke, por gjuha e përditshme, popullore e tyre ishte maqedonishtja, pra ilirishtja, shqipja e sotme. Shkollimi në greqisht, përdorimi zyrtar i gjuhës e shkrimit grek nuk e bëri Filipin II, Mbretin e Maqedonisë, as të birin e tij, Aleksandrin e Madh – Lekën, dhe as mbretërit tjerë maqedonas, thrakas e ilirë…, që të jenë grekë.
Ata lindën e vdiqën, ishin dhe mbetën maqedonas, thrakas, ilirë…, pra - Pellazgë.
*****
Kujt i takon Leka i Madh?
Historiografia greke është mbushur me plotë “dëshmi” gjoja se Aleksandri është grek dhe gjenerata me radhë grekësh janë indoktrinuar me këto dëshmi false. Shkenca historiografike këto dëshmi që heret i ka hedhur poshtë si jo të qëndrueshme, por historiografia zyrtare greke me kokëfortësi e mban si për të vetin.
Por çuditërisht, nuk janë të vetëm grekët dhe sllavomaqedonasit e sotëm që i dalin zot Lekës së Madh, duke këmbëngulur me të gjitha llojet e intrigave e pseudofakteve që ta përvetësojnë Lekën tonë të Madh të Maqedonisë/Makedhonisë antike pellazgo-ilire.
Në gojëdhënat izraelite Aleksandri i Madh i Maqedonisë paraqitet si Mbret /Mesi /Shpëtimtar, i cili i paska takuar fisit të Davidit. Populli persian/iranian, gjithashtu, në gojëdhënat e tij e paraqet Aleksandrin si sundimtarin me prejardhje perse/iraniane. Edhe egjyptianëtAleksandrin e Madh e konsideronin të vetin, me të vetmin arsyetim se ka qenë bir i natyrshëm i Faraonit. Fiset arabe i kanë ruajtur kujtimet e tyre për Mbretërinë e Maqedonisë, duke pohuar se Aleksandëri ka qenë trim i shenjtë i islamit. Ndërkaq etiopianët bëjnë një çudi të vërtetë me figurën e Aleksandërit të Madh, duke e paraqitur atë si Shenjtor, apostull të krishterë, të birin e Filipit të përvuajtur.
Dje, sot dhe nesër, përherë e përjetë Shqiptarët e kanë pasur, e kanë dhe do ta kenë për nder e krenari, për mburrje e lavdi që të thonë se janë nip-stërnipërit e Lekës së Madhe të Maqedonisë pellazgo-ilire. Shqiptarët e sotëm kanë dhe do të kenë të drejtë të ligjshme që kurdoherë dhe kudo t’i thonë vetes: Jam Maqedonas, sepse kjo është e njëjtë sikurse t’i thonë vetes se jam Epirotas, Mollos, Taulant, Ardian, Dardan, Labeat, Liburn, Thrakas - Pellazg, Ilir, Arbër, sepse Maqedonët antikë s’kanë qenë dhe s’janë gjë tjetër pos Vëllezërit tanë Shqiptarë, një fis ilirian nga trungu i përbashkët, ai pellazgjian, nga rrënja e nëna e përbashkët - Pellazgjia.
Ata janë Ne, Ne jemi Ata.
2. Emri i Maqedonisë
Emri Maqedoni, siç thonë historiografët grekë, vjen nga fjala “Emathja”, që ka qenë emër i krahinës ku është formuar shteti i Maqedonisë antike, është fjala shqipe e “e madhe”, ose nga “E Matjes”, si dhe Matija ose Mati në Shqipërinë e sotme.
Ethymologjia e emrit të sotëm, Maqedonia-Makedonia si toponom, emër gjeografik, në cilëndo formë linguistike të hulumtimeve që të provohet, me të gjitha gjuhët indoeuropiane, me të gjitha gramatikat historike të gjuhëve indoeuropiane, ky emërtim – Makedonia, në këtë formë siç është sot, nuk paraqet kurrëfarë kuptimi linguistik, si një kompozitë e cila nuk tregon asgjë, as në kuptimin historiko-gjenetik të vet emrit, as të vet popullit, i cili sot është vetemruar – Maqedon (Makedon).
Sekreti i emërtimit të kompozitës – Makedonia, qëndron në tingullin e dyfishtë të shqipes – dh, si fillesë e rrokjes së tretë të kompozitës, e cila rrokje – dho, është edhe vet kuptimi i toponomit, që nuk ka mundësi fonetike të theksohet në gjuhët sllave dhe mu për atë, ka mbetë i njohur si falsifikat hisotriografik, emër pa kuptim, i papërcaktuar ethymologjikisht në pikëpamje shkëncore.
Fjala emër - Maqedonia edhe në shqip është përcjellë si toponom, emër gjaografik i deformuar, që nuk përcakton emërtimin e hershëm origjinal, nga gjuha paraardhëse e Shqipes, e cila konteston të gjitha format emërtuese indoeuropiane, qoftë sipas fonetikës dhe morfologjisë historike të Linguistikës Komparative, poashtu edhe të Linguistikës Gjenetike.
Ethymologjia e emrit - Maqedonia (Makedonia) mund të shpjegohet vetëm përmes Shqipes së Vjetër, e cila kompozitë në origjinal është Makedhonia, që lidhet me foljen e lashtë shqipe (gege) me dho - me dhonë (paraindoeuropiane). Pra, folja – me dhanë (gege) dhe për të dhënë(toske).
Kompozita linguistike Makedhonia, në esencën kryesore të thelbit të saj përbëhet nga tri rrokje të lashta shqipe: ma+ke+dho, që formon togfjalshin: makedho(në), ku folja e lashtë shqipe (gege) dho – dhonë, e theksuar përmes nazalizmit të hershëm – o, sikurse tek emërtimet: so, zo, mo, nom-i, zoni, zona, dho, dhona, dhana, e dhana - gege, dhëna, e dhëna – toske, me kuptimin – ajo çfarë të jepet nga zoti apo nga njeriu. Si determinim i asaj që të jepet, të dhurohet, të falet..., dhonet (jepet) si formë dhunëtie, e dhonme, e dhanme, theksimi i zanores – O-hundore sikur tek fjala – bonme, e banme – kurse këtu shprehja shqipe - e dhanme, e banme (gege) dhe – e dhënë, e dhënme (toske) - shqipe, janë këto shumë më të vonshme, si nazale – a-hundore dhe – e-hundore.
Kompozita origjinale - Makedhonia - përmes shpjegimit të Shqipes së Vjetër, zbërthehet dhe deshifrohet në këto rrokje të lashta: ma+ke+dhon+i+a= makedhonia, ku secila rrokje ka kuptim fonetik e morfologjiko-historik në vetvete:
Ma - trajtë e shkurtë e perëmrit pronor shqip, veta e parë - mue, mua;
ke - trajtë e shkurtë ndërfoljore, nga folja - me pasë, për të pasur;
dhon - trajta e shkurtë e foljes së hershme shqipe( geg) - dhonë, dhanë;
i - sufiksi në trajtën e pashquar të emrit si toponom - Makedhoni;
a - sufiksi në trajtën e shquar të emrit si toponom - Makedhonia.
Emërtimi - Makedhoni-a, përbëhet prej dy trajtave të shkurta të perëmrave të shqipes së lashtë, si trajta vetori e pronori dialektor të Gegënishtes dardhane të lashtë, me kuptim mbiemror dhe duke kaluar në ndërfoljore, ku rrënja kryesore e kompozitës është folja e lashtë - dho, - dhonë, - dhona, - e dhonna, -e dhonmja - dhanë, - dhana, - e dhanmja, dhënë, - e dhëna, - e dhënmja, që theksohet me tingullin - o- hundore dhe si folje e lashtë gege, mund të zgjedhohet nëpër vetat gramatikore të vetorit të shqipes së vjetër, kështu:
Ma ke dho^në (mue), na ke dho^në (neve).
Ta kam dho^në (ty), ju ka dho^në (juve).
Ia ke dho^në (atij,asaj), ju ke dho^në (atyre-ve).
Shprehja shqipe (gege) e lashtë – ma ke dho^në, – e cila është kuptimi i mëvonshëm - ma ke dha^në, (ma ke dhanë, -ma ke dhënë) e shpjegon ethymologjikisht, krejt fjalëformimin - Makedhonia, në të cilën nënkuptohet shprehja në variante të ndryshme, por, që vjen pikërisht nga dhunëtia e natyrës, e cila i dedikohet njeriut, në shpërthime të aftësive, zotësive të dhuruara, si ato të mënçurisë, trimërisë, guximit, shkathtësisë, e dhëna e mbarësisë, që i dhurohen njeriut, si dhunëtia e natyrës, ku shpjegohej përmes shprehjeve të ndryshme: Ma ke dhonë o Zot...! Ma ke dhonë...diturinë, drejtësinë, guximin! - Ma ke dhonë të mbarën!...
Emërtimi i vendit, toponomi sotëm, Maqedonia – Makedonia, është poashtu një deformim fonetik. Në këtë kemi deformimin e bashkëtingëllores K në Q, e cila sipas gjuhës latine kjo theksohet Q = K, e cila është njëkohësisht një deformim fonetik. Në vend të shqiptimit Maqedonia, duhet të thuhet Makedhonia, vendi makedhon, gjuha makedhone, flamuri makedhon, kultura makedhone, historia makedhone etj.
Symboli kombëtar makedhon i Makedhonisë illire ishte flamuri me Diell me 16 rreze, i cili është përvehtësuar krejtësisht nga ky substrati i sotëm bullgaro-sllav, që veten e quajnë antishkencërisht dhe antihistorikisht: makedon. Kurse Dita e Flamurit makedhonas, ishte Dita e Hillit – Hillit të Dritës – Dillit – Diellit – Dita e Hillit – Dita e Illit – Dita e Yllit pikërisht, kjo dita festive kombëtare maqedonase – Illinden- ILLINDENI = illi+n+den. Këtu fjala – illi është hilli hillirian – ILLI ILLIRIAN + den = dita pra, spjegohet përmes Shqipes së Vjetër si – DITA E ILLIT = ILLINDITA.
Poashtu edhe tek formimi i gjuhës maqedone, Maqedonishtes aktuale, që në të gjitha format është terminologji e papërcaktuar shkëncërisht, e që u përpilua nga Cirili e Metodi (shek.IX. e.r.), ku vet këto dy emërtime individuale shpjegohen përmes Shqipes së Vjetër: CIRILLI E METHODI = ÇIRILLI E METHOTI – të cilat antroponime janë në lidhje koherente linguistike me Shkipen ilire.
CIRILLI (Ciril) = ÇIRILLI, shpjegohet me ethymologji shqipe, pikërisht nga Shqipja e Vjetër, ku zbërthimi fonetik dhe morfologjik i emrit bëhet: cir+il=Ciril, çir+ill=Çiril, - Çirilli. Pjesa e parë e emrit, fjala, cir – çir, vjen apo rrjedhë nga PIE (paraindoeuropiane) kcir= k’Çir = Çir = Çiri = Qiri, Qiriri, si preokupim morfologjik i shpjegimit të dritës, dritës së diturisë. Ndërsa pjesa e dytë e emrit: il, - ill, - illi (ylli), në kuptimin: drita e qiriut, illi (ylli) i çirit = Çirilli.(Ylli i Qiriut).
Poashtu edhe antroponomi tjetër: METODI (Metod), kur analizohet fonetikisht, në bazë të Fonetikës Historike, shpjegohet nga shprehja me(ë) thot(ë)= METHOT (Mëthoti), e që lidhet me rrënjen e foljes - thot(ë) - (me thot ai… më thotë, mua… Mëthoti lidhet me Thotin (Totin) pellazgjian, hartuesin, përpiluesin, krijuesin e alfabetit të Hieroglifeve në Egjyptin e lashtë të Faraonëve (të Farës Sonë). Nga emri iliro-shqiptar Mëthoti, te sllavomaqedonët del emri Metodi, ngase ata nuk i kanë në alfabetin e tyre shkronjat: ë dhe th, të cilat i kanë zëvendësuar me germat: edhe d.
Gjuha e vendit pellazgo-ilirian me emrin Makedhonia, ishte Skipja e Lekës së Madh, e Filipit II të Makedhonisë, ishte ajo gjuha që nuk e kuptonin autorët antikë grekë e të tjerë, të cilët nga mëria dhe zilia e quanin Shqipen e Vjetër edhe gjuhë barbare. Akeksandri i Madh fliste një gjuhë ”barbare”- të huaj, të pakuptueshme për ata popuj që nuk ishin pellazgo-ilirë, sepse gjuha e Lekës së Madh dhe popullit të tij - Makedhonëve, nuk ishte as greke dhe as latine. Ishte ajo Shqipja e Lekës së Madh, që e përcolli atë gjatë gjithë ekspeditave të tij ushtarake në rrafshin trekontinental: Europë - Azi - Afrikë. Leka i Madh nuk pushtoi vetëm ushtarakisht, por edhe kulturalisht antikitetin botëror të kohës. Ai themeloi e ndërtoi kështjella e qytete gjithandej ku sundoi. Ai ndërtoi edhe mrekullinë e botës, siç është Fari i Aleksandrisë, në brigjet mesdhetare të qytetit me të njëjtin emër në Egjyptin e lashtë dhe të ri. Leka i Madh foli shqip tok me Antikitetin, nga Iliriku dhe deri në Indi e Pakistan.
3.Shtrirja gjeografike e Maqedonisë
Sot, kur themi Maqedoni, kuptojmë pjesën qendrore të Gadishullit Ballkanik/Ilirik, që formon një trekëndësh, kryet e të cilit në veri arrin deri në afërsi të Grykës së Kaçanikut dhe malet e Sharrit (Skardos), kurse baza formohet me bregun e detit Egje. Nga ana perëndimore ka Malet e Pindit, nga lindja ka lumin Mesta (Karasu), të cilit moti i thoshin Nestos dhe malet e Rodopit. Në jug fillonte nga malet e Olimpit dhe bregdeti i Selanikut. Por, para se të formohet mbretëria e Filipit II dhe Lekës së Madh, Maqedoni i thoshin vetëm asaj cope që ndodhet midis Vardarit (Aksit), lumit të Janinës dhe kodrinave të Vodenit, Negoshit e të Karaferjes.
Në librin e historisë së popujve jugosllav, Historia Narodne Jugosllavije, Zagreb 1953, në mes të tjerash shkruan:
”Në kohën e Aleksandërit të Madh, Mbretëria e Maqedonisë përfshinte: Maqedoninë e Egjeut, Thesalinë, Halkidiku, një pjesë të Epirit, një pjesë të R.P të Maqedonisë, afërsisht deri te linja e cila shkonte nga Liqeni i Ohrit e deri te Manastiri, ku shtriheshin Peonët. Aty ndikimi grekë ishte më i madh. Populli Maqedon është me siguri me prejardhje Ilire të cilët me të madhe u helenizuan”.
Maqedonia për shkak të relievit gjeografik, njësoj sikurse trojet tjera ilire, nuk eci njëkohësisht me zhvillimin e Helladës. Masivi i Bermit, i cili shtrihet me drejtim nga veriu drejt jugut, ndante Maqedoninë e Sipërrme nga ajo e Poshtme.
Maqedonia e Sipërme, me ndryshim të madh në lartësi, ishte e përshtatshme për rritjen e bagëtisë, ndërsa Maqedonia e Poshtme bregdetare me fushat pjellore, që ujiten nga Vardari dhe Haliakmona, i ishin kushtuar bujqësisë. Vendi nuk kishte limane të përshtatshme. Kështu që banorët e saj më të vjetër ishin barinj dhe bujq.
Gjeografi dhe historiani i madh grek, Straboni nga Ponti thotë se, “Maqedonia formon një paralelogram, i cili zgjatet gjerë në Adriatik duke marë edhe Korfuzin brenda e duke vazhduar udhën Egnatia. Banorët e këtyre vendeve përdorin një gjuhë, një veshje dhe një kësulë”.
Në histografinë botërore, përgjithsisht, mbretëron mendimi se, Maqedonët e lashtë janë popull i ri indoevropian, që janë formuar nga grupe etnike ilire dhe pjesërisht nga grupe etnike trakase, si dhe pak fise helene, të cilët rrethë shek VII p.e.s. kanë formuar shtetin e tyre në veri të lumit Haliakmona (Bistrica e Sotme), në lindje deri te lumi Struma, në perëndim deri te malet e Pindit, në veri kufizohej me fiset tjera ilire si Lynkestët, Pellagonët dhe Pajonët.
Maqedonia antike në atë botë ndahej në disa krahina, si: Pieria, Elime, Emathja, Eordea, Oresia, Botiea, Lyncestia, Almopia, Pellagania, Halkidikia, Bizalti, Sintiku, Odomantiku dhe Edonidi.
------------------------
* ) Fragment nga libri: Shefki Ollomani - LEKA I MADH (Aleksandri i Maqedonisë), botoi SHGB "SHKUPI", Shkup - Mars 2010
Kommentare
Kommentar veröffentlichen